Con toa seguridai esti é o primeiru artículu escritu en ‘a fala’ que se publica en EL TRAPEZIO. É posibli, inclusu, que a inmensa maioría de quen está lendu esti textu agora non cuñozan siquera a existencia de esta lengua extremeña, pese a que en algunha que oitra ocasión hemus falau de ela (aquí). Señalemus entoncis brevimenti que esti tesoiru lingüísticu deriva do troncu galaicu-portugués i que se ha conservau en un rincón fronterizu de Estremadura, no val chamau de Xálima/Jálama, na comarca de Serra de Gata. Se estima que a falan diariamenti arreol de cincu mil persoas -contandu os emigrantis- i ca un dos tres lugaris ondi se estendi o sei usu mantén as súas variantis: valverdeiru en Valverdi du Fresnu/Valverde del Fresno, lagarteiru en As Ellas/Eljas i mañegu en Sa Martín de Trevellu/San Martín de Trevejo.
Pois ben, o motivu por o cual volvemus a reseñal esta joya idiomática se debe ao éxitu que ha obtíu o oitavu cursu sobre a fala que ha organizau a Escuela Oficial de Idiomas de Cáceris, esta vé de maneira virtual. Se han superau as 80 inscripcións -aunque a asistencia ás sesións foi lixeiramenti mais baixa- demonstrándusi o interés que sigui despertandu. Entre os asistentis -de tós os rincóns de España i mesmu de oitras partes do mundu- varius lingüistas i mutus descendentis de familias serragatinas que tuveran que emigral en un momentu dau, peru tamén amantis de Estremaúra en particulal, da cultura en general i demais curiosus. A primeira conclusión é evidenti: a fala non solu goza de vitalidai manifesta alí ondi é originaria sinon que ten potencial suficienti pa evital a regresión á que se expón, en tantu que singularidai de un ámbitu rural que se despobla.
O cursu en sí giró en tornu a cuatro sesións. As dúas primeiras foran impartías magistralmenti, comu en oitrus anus, por a profesora nativa Tamara Flores, quen dó nocións lingüísticas básicas pa o entendimentu e iniciación do usu da fala. As dúas segundas foran a cargu da tamén investigaora nativa Alicia Manso, que explicó os orígenis históricus i as controversias académicas pasás i presentis. En estas dúas últimas sesións tamén participorin o profesor checu -neofalanti- Miroslav Valeš, autol de un diccionariu da fala, i Francisco José Antúnez, da Asociación A Nosa Fala. Mención especial cabe señalal pa Fortunato Castro, da EOI de Cáceris i organizaol do cursu, asimismu neofalanti. Boa planificación, organización i variedai de contíus que foran recoñocías por mutus dos asistentis que interviñeran ao largu dos cuatru días. De feitu, comu consecuencia do cursu se ha creau un grupu de redi social con o objetivu de seguil profundizandu na fala i conformal unha comunidai de neofalantis que axhui a difundila.
Mais alá do coñocimentu adquiríu por quen nun tiña nocións sobri a fala, o cursu resultó proveitosu dendi oitrus mutus puntus de vista. Por ejemplu, sobri a propia denominación da lengua -pois fala é inespecíficu, significa habla-, cuya necesidai de consensual expresó Franjo, habendu aceptación maioritaria en evital o popular epítetu de chapurreau/chapurrau debíu á súa significación peiorariva. A profesora Manso convió igualmenti á reflexión sobri o origin mesmu de esta lengua de clara raigambri galaico-portuguesa peru mui influía por o asturleonés -o estremeñu- circundanti. Os indicius apuntan hacia aspectus lingüísticus comúns con o galegu orensanu -inda que tós investigaoris nun están de acordu en esti puntu- i a movimentus de repoblación norte-sul entre os siglus XII i XIII siguindu camiñus que recorrin a actual raia luso-española. Se pasó mui por encima sobri o tema da normativización, polémica por as diferencias entre as tres formas dialectais do val. O profesor Vales recomendó aos neofalantis apostal por aquela con a que se teña mais cercanía emocional.
Ditu to istu, pareci obviu que queda mutu por fel. Sin embargu, o estudiu de esta lengua ha avanzau mutu nos últimus anus i os seis falantis a mantenin con muta vitalidai. Os siguintis pasus que quizá habería que promovel serían a revitalización da Asociación A Nosa Fala i unha aposta decidía por a difusión fora dos tres lugaris. O germin de unha comunidai de neofalantis ia está en marcha. Peru o empurrión social non será suficienti i a Universidadai de Estremaúra ten que xhugal un papel importanti na investigación i fijación da norma lingüística, probablimenti con a creación de un Centro de Lenguas Extremeñas -tal vé con sedi en Serra de Gata-. Igualmenti, dendi a política, haberá que plantealsi un estatus superior ao de Bien de Interés Cultural pa asegural o usu públicu da fala, sea a coficialidai o cualquel oitru puntu intermeiu. O éxitu do cursu organizau por a EOI de Cáceris exigi seguil fendu camiñu. A fala é unha lengua viva, goza de mui boa soidi.
*Agradezu a Fortunato Castro i a Tamara Flores as correccións i os comentarius sobri o textu.
Juan Rebollo Bote
