Non me cansaré de promulgalu aos cuatru ventus: o val de Xálima -o do Ellas-, é un rincón altoextremeñu chéu de tesoirus. O mineral aúreo se encontra, de feitu, nas entrañas da Serra de Gata i os romanus o superan. Do tempu dos moirus quean mutas leyendas que falan de riquezas escondías, algunhas das cualis foran encontrás con o devenil da época contemporánea. Os tesoirus dos nosos días, sin embargu, ia nun son supostas monedas o pedras preciosas, sinon patrimoniu en forma de arquitectura populal, de iglesias i ermitas, de conventu, de torris i castelus, de boigas tradicionais o de oiru, tamén, peru líquidu -o adeiti-. I un mais, acasu o mais sentimental, chamáu xeralmenti a fala de Xálima o, dependendu do lugal, valverdeiru, lagarteiru o mañegu.
Oitra vé veñu a escribil dunha das joyas lingüísticas mais descoñocías da Península i tamén das mais necesitás de reivindicación. O motivu esta vé é a celebración, o próximu sábau 16 de diciembri, de oitru día da fala. Será en San Martín de Trevellu, verdaderamenti un dos lugaris mais bonitus de España i, por extensión, da nosa quería Iberia. Esti lugal, aglutina comu poicus toa a idiosincrasia fronteiriza, non solu porque os seis habitantis conservin, comu nos viciñus Valverdi do Fresnu i As Ellas, a terceira varianti do troncu galaicu-portugués, sinon tamén porque o sei conjuntu históricu é unha auténtica delicia, chea de detallis curiosísimus, rodeau por un entornu natural extraordinariu (sobri a sua historia ia escribimus aquí). Ademais, se comi -i se bebi- mui ben.
Esti día da fala poi represental un puntu de inflexión en o que refieri ao futuru da lengua. Se falará do asociacionismo y da necesidai de fortalecelu, da Revista Anduriña y das primeiras manifestacions literarias das diferentis variedais, pero tamén de ortografía, do estándar lingüísticu i da presevación da fala, to a cargu de expertus con distintus puntus de vista. Por a tardi, quen escribi estas líneas levará a cabu unha visita guiá por San Martín desentrañandu as clavis mais importantis da sua historia. Habrá tempu, por supostu, pa acercal a fala a os mais pequeninus a través de contacontus i unha lectura de relatus feita por os alumnus dos colegius dos tres lugaris. A xorná se fechará con a actuación musical do grupu extremeñu Mansaborá Folk.
A importancia de esta xorná, comu idimus, trasciendi a cuestión meramenti socializaora da fala. A reunión de divulgaoris, académicus i oitras persoas sensibilizás sobri esta lengua minoritaria en particulal, i sobri a cultura en xeral, poi resultal mui proveitosa, inclusu determinanti. O marcu de San Martín tamén o fai especial. Falamus de Patrimoniu con mayúsculas, de tradicións y de ruraliai, do futuru das comarcas raianas, de fronteira i de manifestacións culturais ibéricas. Falamus de tesoirus descubertus y por descubril que nos enriquecen comu socieai.
*Agradezu a Diego Moreno as correciós do textu.
Juan Rebollo Bote
